لسان:صنعت پالایش نفت ایران با تأثیرپذیری از صنعت نفت کشور، فراز و نشیب‌های بسیاری را در طول سال‌های گذشته تجربه کرده است. به مناسبت چهل و یکمین سالروز پیروزی انقلاب اسلامی نگاهی گذرا داریم به سیاست‌ها، دستاوردها و تحولات صنعت پالایش نفت، تولید و توزیع فرآورده در ایران که از نظرتان می‌گذرد.
ظرفیت پالایش نفت ایران در سال 1357 (هم‌زمان با پیروزی انقلاب اسلامی ایران) روزانه یک میلیون و 175 هزار بشکه بوده که این رقم با افزایش 1.6 برابری در 9 ماه ابتدایی سال 97 به یک میلیون و 947 هزار بشکه در روز رسید، این در حالی است که ظرفیت پالایشی ایران در طول سال‌های جنگ تحمیلی 1368 به کمترین حد خود (روزانه 751 هزار بشکه) رسیده بود و پس از آن با افزایش سرمایه‌گذاری در طرح‌های پالایشگاهی (ساخت پالایشگاه‌های جدید و بهینه‌سازی پالایشگاه‌های موجود) این ظرفیت به مرور افزایش یافت، تا جایی که این ظرفیت در آذرماه امسال به روزانه 2.3 میلیون بشکه افزایش یافته است.
در فاصله سال‌های 57 تا 59 به‌طور میانگین روزانه 14 میلیون لیتر بنزین در کشور تولید شده که این مقدار در فاصله سال‌های 96 تا 97 (9 ماه ابتدای سال) با افزایش 5.9 برابری به میانگین روزانه 83 میلیون لیتر افزایش یافته است، میانگین تولید روزانه بنزین کشور در سال 91، 51 میلیون لیتر بوده است که هم‌اکنون با رشد 100 درصدی به روزانه 107 میلیون لیتر رسیده است. این در حالی است که با احتساب امکان ظرفیت تولید روزانه حدود 115 میلیون لیتر بنزین در کشور، در مقایسه با سال‌های ابتدای انقلاب اسلامی، ظرفیت تولید بنزین در کشور حدود 7.5 برابر رشد یافته است.
افتتاح طرح‌های توسعه‌ای پالایشگاه تبریز – مرداد 98
واردات فرآورده در کشور تا سال 59 صفر بوده و به‌تدریج با افزایش تعداد خودروها و رشد زندگی شهرنشینی به 3.7 میلیون لیتر در روز در فاصله سال‌های 64 تا 67 رسید و در فاصله سال‌های 84 تا 87 بالاترین حد خود (16.8 میلیون لیتر در روز) را تجربه کرد و پس از آن با روندی کاملا کاهشی به 7.6 میلیون لیتر در روز در فاصله سال‌های 92 تا 95 (دولت یازدهم) رسید. رقم واردات بنزین در فاصله سال‌های 96 تا 97 (9 ماهه ابتدای سال) 5.9 میلیون لیتر ثبت شده است که این رقم به گفته وزیر نفت و مدیرعامل شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده‌های نفتی از محل راه‌اندازی فازهای سه‌گانه پالایشگاه میعانات گازی ستاره خلیج‌فارس و دستیابی به خودکفایی در تامین بنزین مورد نیاز کشور، ابتدای مهرماه 97 به صفر رسیده و دیگر بنزینی وارد کشور نشده است. هم‌اکنون کشورمان با رشد 5 برابری تولید بنزین یورو در کشور طی 6 سال موفق شده است تولید روزانه بنزین یورو در سال 91 را از صفر به 91 میلیون لیتر در روز در سال 98 برساند؛ کشورمان هم‌اکنون بزرگ‌ترین تولیدکننده بنزین اوپک به شماره می‌رود و مقام اول منطقه در این زمینه را نیز به خود اختصاص داده است.
تولید نفت‌گاز (گازوئیل) کشور نیز در طول 41سال گذشته فراز و فرودهای بسیاری را به خود دیده است؛، به نحوی که در فاصله سال‌های 57 تا 59، روزانه حدود 24 میلیون لیتر نفت‌گاز (گازوئیل) در کشور تولید می‌شد که این رقم با افزایش 4 برابری به روزانه 98 میلیون لیتر در طول سال‌های 96 تا 97 (9 ماهه ابتدای سال) رسیده است. با افزایش سطح تولید نفت‌گاز یورو در پالایشگاه ستاره خلیج‌فارس به روزانه 15 میلیون لیتر و در پالایشگاه اصفهان به روزانه 20 میلیون لیتر، میزان نفت‌گاز تولیدی یورو کشور (گوگرد کمتر از 10 پی‌پی‌ام) تا پایان سال 98 به روزانه 73 میلیون لیتر خواهد رسید. پالایشگاه امام خمینی (ره) شازند با روزانه 11 میلیون لیتر، تهران با روزانه 7 میلیون لیتر و لاوان با 2.5 میلیون لیتر نیز در تولید نفت‌گاز یورو کشور نقش مهمی دارند؛ میزان تولید نفت‌گاز یورو در کشور از 5 میلیون لیتر در روز در سال 92 به 25.1 میلیون لیتر در روز در 6 ماه ابتدایی سال 97 رسیده است که نشان از رشد 5 برابری تولید این فرآورده باارزش در پالایشگاه‌های کشور دارد.
افتتاح فاز دوم پالایشگاه ستاره خلیج‌فارس – بهمن 97
تولید بنزین و نفت گاز یورو در کشور و افزایش کیفیت فرآورده‌های تولیدی در پالایشگاه‌های کشور برای نخستین بار در دولت یازدهم و دوازدهم اتفاق افتاد؛ رویدادی که به جرأت می‌توان آن را یکی از مهم‌ترین دستاوردهای دولت در حوزه صنایع پالایشی کشور نام برد. تولید و توزیع سراسری سوخت پاک نه‌تنها به اذعان آمار سازمان حفاظت محیط‌زیست و اداره هواشناسی کل کشور منجر به افزایش تعداد روزهای هوای پاک در کشور شد، بلکه مسئولان سازمان‌های حفاظت محیط‌زیست در اظهارنظرهایی متعدد از نقش وزارت نفت در افزایش کیفیت سوخت تشکر کردند.
صادرات فرآورده نفت‌گاز در فاصله سال‌های 72 تا 75 در کشور آغاز شد و در فاصله سال‌های 92 تا 95 به بالاترین حد خود (4.3 میلیون لیتر در روز) رسید، به نحوی که در فاصله سال‌های 96 تا 97 (9 ماه ابتدایی) روزانه 4.1 میلیون لیتر نفت گاز از کشور صادر شد. واردات این فرآورده نیز با فراز و فرودهای بسیار از 900 هزار لیتر در روز (سال 57 تا 59) به 14.2 میلیون لیتر در روز (بالاترین میزان) در فاصله سال‌های 64 تا 67 رسید و سپس با روندی کاملا کاهشی در فاصله سال‌های 67 تا 80 کمترین حد خود (صفر) را تجربه کرد. این رقم یک بار دیگر در فاصله سال‌های 84 تا 87 افزایش یافت و به رقم 5.8 میلیون لیتر در روز رسید و سپس با روند کاهشی دوباره در فاصله سال‌های 96 تا 97 (9 ماه ابتدای سال) به صفر رسید. هم اکنون کشورمان از واردات فرآورده از جمله بنزین و نفت‌گاز بی‌نیاز شده و تبدیل به صادرکننده در منطقه شده، به نحوی که صادرات زمینی فرآورده‌های نفتی به کشورهای همسایه به ویژه افغانستان توسعه چشمگیری داشته است.
افتتاح طرح بنزین‌سازی پالایشگاه تهران – مرداد 91
جایگزینی 22 میلیون مترمکعب سی‌ان‌جی در روز با بنزین دستاورد دیگری است که در صنعت پالایش نفت کشور برای تحقق اهداف زیست محیطی محقق شده است؛ مصرف سی‌ان‌جی در کشور از روزانه 2.3 میلیون مترمکعب در روز (فاصله سال‌های 84 تا 87) به روزانه 20.4 میلیون مترمکعب در روز (فاصله سال‌های 96 تا 9 ماه ابتدایی سال 97) و روزانه 22 میلیون مترمکعب در سال 98 (هم‌زمان با اجرای طرح مدیریت مصرف سوخت در کشور) افزایش یافته است، به نحوی که با پایه‌گذاری و توسعه این صنعت در کشور، از معادل مصرف تقریبی روزانه 22 میلیون لیتر بنزین در کشور جلوگیری شده است.
با تکمیل پالایشگاه‌های اراک و اصفهان در سال‌های 92 و 95، ظرفیت تولید بنزین با استاندارد یورو 4 به بالا در پالایشگاه‌های نفتی کشور به 28 میلیون لیتر در روز افزایش یافته است، همچنین با تکمیل پروژه‌های ستاره خلیج‌فارس، بندرعباس و تبریز به ترتیب 33 میلیون لیتر، 12 میلیون لیتر و 3 میلیون لیتر در روز به ظرفیت تولید بنزین باکیفیت یورو 4 و یورو 5 اضافه شده است.
در سال‌های پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران، یکی از دستاوردهای عمده در بخش پایین‌دستی نفت‌خام، پیشرفت‌های قابل توجه در حوزه احداث خطوط لوله انتقال نفت خام، میعانات گازی و فرآورده‌های نفتی به‌منظور تامین سوخت مصرف‌کنندگان مختلف کشور در سراسر ایران بوده است، به‌طوری که در انتهای سال 1397، مجموع خطوط لوله انتقال نفت‌خام و میعانات گازی به میزان 4 هزار و 273 کیلومتر و نیز مجموع خطوط لوله فرآورده‌های نفتی به میزان 8 هزار و 751 کیلومتر افزایش یافته است.
ایجاد سامانه کارت هوشمند سوخت به‌عنوان بزرگ‌ترین پروژه فناوری اطلاعات (IT) کشور در سال 1386 که اجرای آن سبب جلوگیری از مصرف بی‌رویه بنزین و ایجاد الگوی بهینه مصرف فرآورده‌های نفتی بوده و اقدامی مهم در راستای مدیریت مصرف سوخت به شمار می‌رود نیز از مهم‌ترین دستاوردهای صنایع پایین‌دستی نفت در حوزه پالایش به‌شمار می‌رود.
با آغاز به کار دولت یازدهم، تولید بنزین پتروشیمی (با بنزن 20 درصد، در حالی که بنزن استاندارد یورو 4 زیر یک درصد است) که از سال 88 در دولت دهم آغاز شده بود و تبعات سنگینی برای کشور داشت، به دستور زنگنه در سال 93 متوقف شد.
ایده نوسازی و به‌روزرسانی پالایشگاه‌های موجود با هدف افزایش تولید بنزین و فرآورده‌های سبک و همچنین طرح احداث پالایشگاه میعانات گازی ستاره خلیج فارس که در سال 82 (دوره وزارت قبلی زنگنه) مطرح و مطالعات آن انجام شده بود، در دولت یازدهم و دوازدهم به نتیجه رسید و به افزایش تولید بنزین و گازوئیل کشور منجر شد، به نحوی که امروز کشورمان به بزرگ‌ترین تولیدکننده بنزین و و دومین تولیدکننده گازوئیل در منطقه و اوپک تبدیل شده است؛ افزایش دو برابری تولید بنزین (از روزانه 52 میلیون لیتر به حدود 112 میلیون لیتر)، مهم‌ترین دستاورد پالایشی وزارت نفت در سخت‌ترین دوره تحریم‌ها بوده است.
طرح عظیم و ملی پالایشگاه ستاره خلیج‌فارس با پالایش روزانه 540 هزار بشکه میعانات گازی بزرگ‌ترین پالایشگاه میعانات گازی جهان و نخستین پالایشگاه میعانات گازی خاورمیانه به‌شمار می‌رود. عملیات احداث پالایشگاه ستاره خلیج‌فارس در زمینی به مساحت 730 هکتار در سال 85 در 25 کیلومتری غرب بندرعباس در جوار پالایشگاه بندرعباس آغاز شد. ستاره خلیج‌فارس به منظور حفظ و استمرار عملیات برداشت گاز از میدان مشترک پارس‌جنوبی و کاهش آلاینده‌های زیست‌محیطی و تضمین خودکفایی کشور در تامین فرآورده‌های راهبردی انرژی مانند بنزین و نفت‌گاز ایجاد شده است. این واحد پالایشی هم اکنون جایگاهی راهبردی در توازن انرژی کشور و منطقه ایفا می‌کند و با تولید روزانه 47 میلیون لیتر بنزین با کیفیت توانسته است ایران را از واردکننده بنزین به صادرکننده بالقوه این محصول استراتژیک تبدیل کند. این طرح در حالی در دولت یازدهم و دوازدهم اجرایی شد و به بهره‌برداری رسید که پیشرفت فیزیکی آن در سال 92 (در پایان دولت دهم) تنها 35.8 درصد بود و به پروژه‌ای زیان‌ده تبدیل شده بود. ستاره خلیج‌فارس ایرانی‌ترین پالایشگاه کشور محسوب می‌شود که بیش از 70 درصد تجهیزات آن از صنایع داخلی کشور تامین و نزدیک به 100 درصد آن را نیروهای داخلی انجام شده، همچنین 95 درصد راه‌اندازی این طرح، داخلی بوده است.